LABA BUUG OO LA ISKU HAYSTO: (Gar ay odayaal ku jiraan, maxaad talo ah oo aad ku biirin lahayd odayaashas?)

Buugga koowaad: nin qoraa ah, ayaa waxa uu buug ka qoray oday Soomaaliyeed (oo xog badan hayey) oo uu muddo dhan ag fadhiyey si uu buggaas u dhammeeyo inta uu nool yahay. Buuggii ayuu inta daabacay suuqa soo geliyey. Buuggii xiiso fiican buu yeeshay, macaamiil badan oo odaygaas danaynaysayna waa uu helay.

Cajabta dhacday, isku qolo ma aysan ahayn ninka buugga qoray iyo odayga laga qoray. Wiil iyo gabar uu odaygaasi adeer u ahaa oo hanti haystay baa arkay buugga adeerkood laga qoray oo, welibana si fiican u qoran isla markaasina la jeclaystay. Inta nuqul buuggii ka mid ahaa qaateen bay inta waddanka Shiinaha ku soo badsadeen, dal iyo dibedba ku firdhiyeen.

Qoraagii inta ka war helay baa dood lagu riiqmay la galay. Kuwii daabacday waxa ay ku doodayaan: ma taariikhda adeerkeen baad nagu haysataa. Buugga adeerkeen baa iska leh, maxaad ku leedahay adigu? Jaldiga ayuu magacaagu ku qoran yahay, waana kuu dhafnay oo kamana aannaan tirin. Isna waxa uu leeyahay: war buugga aniga ayaa ku feero jabay, laba sanana ninkaas ag fadhiyey, ee buugga aniga ayaa lehe, adinku mid kale qorta. Odaygii buugga laga qoray oo kala saari lahaa, sannad ka dib, daabacaaddii buugga ayuu dhintay.

Buugga labaadna: sida la wariyey, nin baa buug uu muddo qorayey markii uu dhammeeyey, isaga oo aan daabicin tii Alle inta u timid, geeriyooday. Kolkaas uu buugga dhammeeynayey, waxaa uu la noolaa ina adeerti laxmi ah, waxaana la joogay laba wiil oo ay dhashay oo uu abti labaad u ahaa. Markii uu qorihii dhintayba, iyagii ayaa buuggii gacanta ku dhigay. Inta magacyadoodii ku qorteen bay daabacdeen. Qoraha, nin ay qaraabo yihiin oo ogaa in uu buuggaas qorayey, ayaa 10 sano ka dib ka warhelay buuggii oo magaalada ku jira. Nimankii ayuu qabsaday. Ninkani waxa uu ku doodayaa, in buuggaas uu leeyahay ninkaas qaraabada ay ahaayeen, nimankaanna ay daabacdeen maadaama uu ninku la noolaa, iyaga keliyana ay hayeen asalka buugga. Kuwa kalana waxay ku doodayaan, in iyagu ay qoreen buugga, abtigoodna uu ku saacidi jiray qeybaha hore ee buugga, iyagana ay dhammaystirteen. Laakiin khaladka ay sameeyeen uu keliya yahay, in ay ka tageen mahadcelinta abtigood, ayna ku darayaan daabacaad soosocta. Halkaana waxaa qoorta isku la jira wiilal iyo abtiyaashood.

Ma tahay garyaqaan rabbi iyo rasuul iyo rag yaqaana? Haddii ay jawabtu haah, talo ku biiri odayaasha gartaas ku jira, aniga ayaa kaa gaarsiinayee. Haddii aad is leedahay dad kaaga wanaagsan baa jira, sii gaarsii kuwaas.

Suldaan Nayruus
Kala xiriir: nayruus@gmail.com
fb: www.facebook.com/snayruus

Like IYO Comment DARTOOD LA ISKU GUURSADAY (Qiso dhab ah)

Maalin baa wiil waxa uu arkay gabar sawirkeeda soo dhigtay Faysbuuggeeda, kolkaas buu sawirkii saaray ʻLikeʻ isla markaasina ʻCommentʻ qurux badan u raaciyey. Gabadhaasi uguma jirin isaga Faysbuuggiisa e, kuwa isaga saaxiib la ah ayey ugu jirtay oo, Timeline kooda ayuu ka arkay. Gabadhii markii ay aragtay faallada qurxoon ee uu wiilku ka bixiyey ba, isna mahadcelin qurux badan ayey siisay. Intaas ugama aysan harine, waa ay ku soo darsatay, isna waa uu ka aqbalay. Gabadhu waxa ay ahayd gabar Faysbuug aad u isticmaasha, mar kastana wax soo gelisa, isaguna, maalintii ay ku soo darsatay wixii ka bilawday, wax kasta oo ay soo dhigto, waxa uu saari jiray ʻLikeʻ ama ʻLoveʻ, waxa uuna ka bixin jiray ʻCommentʻ qurux badan. Muddo yar ka dib, waxa uu wiilkii ugu sii daray, in uu sii ʻshare` gareeyo, wax walba oo ay soo dhigto.

Gabadhii aad iyo aad ayey uga heshey wiilkaas sida wanaagsan ula socda, una qaddiriya wax walba oo ay soo dhigto, kolkaas bay waxa ay bilawday in ay farriimo mahadcelin ahna Massengerka gaar ugu dirto. Markii dame, waxaa u bilawday wiilkii iyo gabadhii sheeko aakhirkii ku aroortay haasaawe oo gaarsiisay in uu jacayl ka guntamo. Muddo sannad iyo bar ah ka dib, wiilkii iyo gabadhii calafkii baa u hiilliyey oo, waa is guursadeen, waxa uuna Eebbe ku irsaaqay gabar, ilaa iyo haddana iyaga oo is jecel ayey ku nool yihiin degmada Madiina ee magaalada Muqdisho.

FG: Ogow, Like iyo Comment qurxoon in ay macne weyn ku fadhiyaan oo ay kuu soo jiidi karaan qalbiyo kaa fog ama kuu soo jeedin karaan kuwo kuu dhaw.

Waxa soo wariyey oo qoray: Suldaan Nayruus
Kala xiriir: nayruus@gmail.comfb: www.facebook.com/snayruus

BEELAHA SHANAAD OO ODAY AY KU ABTIRSADAAN YEESHEY (Beesha Reer Sheekh Cali)

Qabiilka beesha Shanaad, waxa uu soo baxay xilligii (waa 2000 e) dib-u-heshiisiinta beelaha Soomaaliyeed loogu qabanayey tuulada Carta ee Jabuuti. Soomaalida waxaa laga dhigay afar beelood (Daarood, Dir, Hawiye iyo Digil-iyo-Mirifle) oo min saami buuxa helay iyo qabiillada kale oo hal meel inta laga dhiganay, la siiyey saami nus ah. Waagaas waxaa loo bixiyey beesha Shanaad.

Qabiillada beesha Shanaad loo bixiyey, waagii hore isma aqoone, illeyn dad la isku kabay bay ahaayeene, wixii ka dambeeyey dawladdii C/llaahi Yuusuf, waxa ay noqdeen dad xiriir dhaw yeeshey, ilaa ay gaareen in ayba isku qolo toos u noqdaan, oo ay ʻhiil iyo hooʻ is garab istaagaan, sidii dad wada dhashay oo kale.

Aqoonyahanka beeshan oo in muddo ah shirayey, waxa ay soo ogaadeen in beelaha kale (Daarood, Dir, Hawiye iyo Digil-iyo-Mirif) aysan laftoodu abtirkoodu sax ahayn oo ay sidaan oo kale waa hore isbahaysteen. Sidaas darteed ayey muddo isweydiinayeen in ay samaystaan abtir ay wada galaan.

Dhawr bil ka hor, waxa ay aqoonyahankani soo hindiseen in beelasha shanaad ay ku abtirsadaan oday la yiraahdo Sheekh Cali, oo asal ahaanna galaya Carab, gaar ahaan reer Biniqaxdaan oo hadda laandheere ah (Maadama booskii Qureysh waa hore laga qabsaday). Abtirkan oo la isku waafaqey, waxaa lagu dhawaaqayaa ka hor doorashada soo socota 2021ka.

Tusaale, hadda, sidan bay qabiilladu abtirkoodu noqonayaan:
1. Reer Awxasan Sheekh Cali  
2. Jareer Sheekh Cali     
3. Yaxar Sheekh Cali     
4. Tumaal Sheekh Cali   
5. Ajuuraan Sheekh Cali
6. Carabsaalax Sheekh Cali     

Sidaas ku wad…  

Wixii hadda ka dambeeya, beesha shanaad waxaa loogu yeeri doonaa Beesha Reer Sheekh Cali. Waxa ayna qaadan doonaan saami la siman kuwa kale.

Waxa wariyey: Suldaan Nayruus

kala xiriir: nayruus@gmail.com
Fb: www.facebook.com/snayruus

QORAAGII QABIILKU GARABGALAY

“Gob ninkaan ka dhalan ciilku, waa isaga gaboobaaye”

2014kii ayey ahayde, goor galab ah baan aniga oo fadhiya hoteel Xamar ku yaalla oo meel shaah ku cabbaya, waxa ay gabaru iigu timid miiskaygii. “Walaal isma naqaanna e, waxaa la i yiraahdaa Sahro, wiilal halkaas fadhiya baa ii sheegey in aad qoraa tahay, marka warqad casuumaad ah baan doonayaa in aan ku siiyo oo ku saabsan xaflad buug lagu daahfurayo berriba isla hoteelkan, gaar ahaan hoolkaas naga soo horjeeda.” Maxaad iga taqaan. Waa hawlaheygiiye, inta istaag ku qaabilay baan ka qaatay warqaddii, una mahadceliyey inanatii.

Xafladdu subax bay ahayde (9:00 AM) inta isa soo diyaariyey baan xilligii ka hor, hoteelkii imid. Hoolkii waxa aan ugu imid gabadhii warqadda casuumaadda i siisay iyo qoraagii oo, tobaannaan kartoon oo buug ah inta meesha soo dhoobay, nuqullo miisas ku sii sharraxayey. Inta qoraagii is barannay baan shaqadii wax ka galay, aniga oo ka codsaday qoraagii in uu shaqadan noo daayo aniga iyo gabadha, bacdamaa uu aad labbisnaa oo aan u diiddanaa dhidid iyo daal, inta nastana uu ka sii fekero, waxa uu martida u sheegi lahaa. Aniga iyo gabadhii ayaa dusha saarannay hagaajintii buugta iyo iibintoodiiba.

Sidii hadba qof u soo galayey, 10:30 AM, goobtii waa la soo buuxiyey. Weliba waxaa timid in ka badan intii loogu talagalay. Hawshii waa bilaabatay, qoraagiina si fiican buu buuggii uga sheekeeyey. Markii ay qudbadihii dhammaadeen, dadkiina ka waraabeen sharaab kala duwan, ayaa dadkii qof qof u bexeen. Dhawr ruux oo nagu soo leexatayna, buugtii ayey inta kor u qaadqaadaan oo, dhugdhugtaan bay si aan maamuus lahayn isaga dhigayeen. Subaxdaas waxaa gadantay 5 buug oo aan anigu mid iibsaday.

Dhallinyaro badan oo qoraalka ku soo biiray, waxa ay marka hore aaminsanaayeen in buugta lacag looga dhargo, markaas bay inta buug qoraan oo, wax badan ka soo daabacaan, suuqa soo geliyaan. Waxa ay kolkaas la kulmaan, sida ay filayeen wax aad iyo aad uga duwan. Qoragani dhallinyaradaas buu ka mid ahaaye, 500 oo nuqul oo uu keenay, waxa uu ku hanweynaa in aanan xabbad laga tageyn, laakiin markii uu arkay dadkii oo sii yaacaya iyo buuggii oo kam la dhihi laʻyahay, inta hoos ka xanaqaay, baa waxaa mar ka soo fakatay, “Nacallaa isirkiinna ku yaal, war wuxu gunsanaa!” Markii la kala tagay baan buugtii inta la xammaalay, misena u sii laabqaboojiyey qoraagii. Waxa uu ii sheegay, in dhibka ugu adag uu ka haysto sidii uu u bixin lahaa lacagta deynta ah ee uu buugta ku soo daabacay, tii kirada hoteelka iyo sharaabka iyo weliba middii uu warbaahinta siiyey. Aakhirkii, inta qoraagii saaxiibnay oo xiriirrada kala qaadannay, baan inta maalintaas kala tagnay, waxa aan waayo lahayn kulammo joogta ah iyo miis-wada-fariisi.

Maalin maalmaha ka mid ah, baa sidii uu qoraagii u fekerayey oo uu talo u gorfeynayey, waxa mar ku soo dhacay in uu qabiilkiisa ka wardoono, bal in uu tabantaabo ka helo uu isaga bixiyo qaanta faraha badan ee uu galay. Odayaashii cidda ugu waaweynayd buu galab inta meel isugu keenay, inta afka qabiilka lagu la hadlo kula hadlay, uga sheekeeyey dhibka soo gaaray. Waxa ka mid ahaa hadalladii uu ku yiri, “Tolow, waxa aan ahay nin aqoonyahan ah oo jaamacad sare ka baxay. Waxa aan ahay qoraa soosaaay buuggan aad arkaysaan ee cajabta leh. Waad ogtihiin oo, nin buug soosaaray ma ahan nin sahlan. Markii aan buuggan qoray baan waxa aan u sameeyey daahfur. Waxa ka soo qeybgalay dad gaaraya 700 qof oo Soomaaliweyn ah. Dadkii xabbad buug ahna waa iga iibsan waayeen. Illeyn ma fahansanayne, qareyaashu kolka ay buug bandhigayan qabiilkooda ayey ku casuuntaan, iyaga ayaana ka iibsada. Dadkii inta i garan waayeen bey iga kala tageen. Tolow, lacag deyn ah oo 5000 Dollar ahna waa iga gashay, buuggaygiina cid qaadata waan waayey. Tolow, sida qoreyaasha kale ee facayga ah loo tabantaabiyo – kama qabiil xumiye - ayaan doonayaa in aad i garabgashaan.” Dhawr oday oo hadalkii iska dabagashay ka dib, waxaa qoraagii iyo buugtiisiiba la ballamiyey maalin Khamiis ah oo ay markaa ka dhimmanayd saddex cisho.

Qoraagii, Khamiistii buu tagay isaga wada buugtii oo dhan halkii lagu ballamiyey. Waxa uu tagay iyada oo ay sugayaan odayaashii iyo niman kale oo ganacsato u badnaa. Odayaashii ayaa ka codsaday in uu mar kale ku celiyo warbixintii iyo codsigii uu jeediyey darraad tii ka horreysay. Sidii iyo si ka qurux badan oo hab qabiili ka muuqato ayuu misena u jeediyey hadal inta u dusay qaluubta qabiilkii, aad u ruxay. Inta maantaas la qiirooday baa waxaa loo ballanqaaday $ 5000 ee gashay iyo $ 2000 oo abaalmarin ah. Waxaa kale oo loo ballanqaaday in Master laga bixinayo, waddanka uu rabana la geynayo. Asbuuc ka dib, qoraagii waxa uu helay $ 7000. Sannad ka gadaalna, waxaa uu u dhoofay waddanka Maleeshiya oo uu Master u aaday.

Maantii uu lacagta helay baa qoraagii oo faraxsan ii yimid oo ii warramay. Baashaal iyo damaashaad baan galnay oo ayaan dhan baan buubuur hadba magaalada gees ula xiimaynnay.

Waayahaas baan qoragan ka xafiday, meeriskan hoose oo ku jiray gabay dheer oo uu horay u tiriyey gabyaa Soomaaliyeed: 

“Gob ninkaan ka dhalan ciilku, waa isaga gaboobaaye”

Waxa qoray: Suldaan NayruusKala xiriir: nayruus@gmail.com
Fb: www.facebook.com/snayruus